Als we het niet meer weten of zien zitten en we gevloerd zijn door hevige emoties: dat zijn dé momenten waarop we gaan groeien en leren.
Dat is anders dan de gangbare kijk op ontwikkeling
De meeste reguliere of gangbare ontwikkelingstheorieën stellen dat intense emotionaliteit (neurose) belemmerend werkt, vandaar alle inzet op emotieregulatie en ‘rust’.
Wat nou als emotionele turbulentie juist een motor is om naar een volgende menselijke laag te komen? Een stuwende kracht om je jezelf en je leven opnieuw vorm te geven op een manier die meer past bij de ware aard van jou en het leven zelf.
Zou je dan in alle ellendige emotie en uit-balans voelen niet door je tranen heen staan te juichen? Zou je een diep rouwproces met overgave en dankbaar laten gebeuren? Met compassie, waardering en zelfcoaching brengt dat innerlijke vrijheid om het leven te leven, passend bij je gekozen waarden voor de samenleving. Toegegeven, dat is niet per se makkelijk 😉
Misschien kun je je hierin laten steunen door of op z’n minst nieuwsgierigheid voelen naar de theorie van de Poolse psycholoog en psychiater Kazimierz Dabrowski (1902-1980) Theorie van de Positieve Desintegratie (TPD): deze intensiteit toont je groei-instinct en geeft je de kans om je potentie meer te leven en de veelheid van het leven te waarderen
Dabrowski was persoonlijk en al jong bekend met de dood en de emoties daarrond, via ervaringen in en na WO II, zijn gevangenschap onder het stalinistische bewind en de dood van zijn zusje. De druppel tot zijn carrièrekeuze voor geestelijke gezondheid was de zelfdoding van zijn beste vriend. Hij was op zoek naar een theorie waar het menselijke gedrag in alle uitersten in verklaard kon worden, zowel de gruwelijkheden als de warmste empathie. En heeft veel onderzoek gedaan voor deze theorie.
Hij ging met zijn visie radicaal in tegen de psychologische consensus van die tijd (en deze tijd). Niet alleen vanwege het positieve licht op emotioneel lijden en overprikkeling, maar ook omdat hij stelde dat hogere ontwikkeling niet gebouwd is op lagere. Hij geloofde dat diepe ontwikkeling het nodig had dat lagere structuren afgebroken worden, je dus psychisch, mentaal en emotioneel uit elkaar valt en jezelf vanuit die chaos opnieuw – met nieuwe structuren – opbouwt.
Ontwikkelpotentieel als kern van de visie van Dabrowski
Dabrowski is in deze tijd vooral bekend in de wereld van hoogbegaafdheid met de overexcitabilities, maar het is veel ruimer en kan precies de ingang zijn die jouw steunt als je je uit elkaar gevallen voelt. Waarom? Omdat o.a. emoties een ander kader krijgen.
De kern van Dabrowki’s TPD gaat over de door-ontwikkeling van persoonlijkheid via het enorme groeipotentieel dat vrij komt bij emoties. Door-ontwikkeling waarheen? Naar je ware zelf. Dit gaat volgens TPD op basis van je diepste waarden en visie op ‘hogere’ mogelijkheden waar psychische groeikracht nodig is (intense prikkels en emoties kunnen dragen) om jouw keuzes te maken.
Het is een humanistische ontwikkelingspsychologie en een ‘hele’ manier om naar jezelf en het mensbeeld te kijken: dynamisch in ontwikkeling. En vanuit heelheid in elke fase.
Vanuit de yogatraditie kun je dit plaatsen op het pad van ont-wikkelen via persoonlijkheid naar je ware Zelf en ‘zelf’ bevrijding. Een ‘heel’ mensbeeld ook in relatie tot het grote geheel. TPD is een aanvullende ingang, of misschien slechts andere taal, om de yogatraditie (en vele andere wijze oude tradities) vanuit ontwikkel-perspectief in je leven te ervaren en belichamen.
Emoties maken je zo betrokken dat je wil groeien
Dabrowksi stelt dat als iets wat er gebeurt je niet raakt, er geen betrokkenheid is en daarmee dus geen neiging ontstaat tot veranderen/groei.
De emoties die wij als ‘zwaar’ of moeilijk ervaren, zijn een heldere poort of een kantelpunt richting een nieuwe werkelijkheid, innovatie en ontwikkeling. Een thema, patroon, de situatie van alle kanten bevoelen, je er op een diepe manier mee verbinden en ermee in actie komen, is creatiekracht naar een nieuwe realiteit. Ze zijn een uitnodiging!
De uitnodiging aannemen is als een innerlijke drive om andere delen van jezelf ruimte te geven of nieuwe vaardigheden te leren. Want tof, die menselijke capaciteit om in elke situatie te kunnen kiezen waar je heen gaat, daarvoor is het wel nodig om innerlijk ook toegang te ervaren tot die capaciteit. Maar eerst de theorie.
Waaruit is de Theorie van Positieve Desintegratie (TPD, Dabrowski) opgebouwd?
De Theorie van Dabrowski kent verschillende elementen die onderdeel zijn van de menselijke ontwikkeling, waar deze kan stoppen of doorgroeien en hoe.
- De drie krachten van Ontwikkeling
- De vijf lagen waar je met de drie krachten authentiek doorheen komt
- De overexcitabilities of overprikkelbaarheden in die krachten
- De drie factoren of krachten van ontwikkeling
Volgens Dabrowski zijn er drie factoren of drie krachten die een rol spelen bij de ontwikkeling door vijf niveaus, of liever: lagen, heen. Je groei is volgens deze theorie afhankelijk van de twee bekende factoren: nature en nurture en een derde die Dabrowksi noemt: je innerlijke wil om te leren en groeien.
- Nature – je aanleg en specifieke combinatie van mogelijkheden, talenten en capaciteiten op allerlei delen van het menszijn die je bij je conceptie meekreeg, het ontwikkelingspotentieel. Hier zit ook een deel van de overexcitabilities.
- Nurture – de invloed van je (sociale) omgeving en hoe je deze interpreteert en ermee omgaat. Hier gaat het om de invloed van onze ervaringen al vanaf in de baarmoeder en de ontwikkeling van ons zenuwstelsel. Hier zit een ander deel van de overexcitabilities.
- Groeikracht – wilskracht van je hart, de mate van verlangen naar groei en zelfsturing (dat is iets anders dan alles zelf willen oplossen of bepalen!). Hier wordt zichtbaar waar je voor kiest om bewust mee bezig te zijn om te groeien, via doen en actie. Je waarden zijn hierbij leidend. Deze derde kracht speelt bij ontwikkeling vanaf de derde laag en komt voort uit de eerste twee lagen en overstijgt deze.
Deze drie krachten dragen bij aan de overgangen die je maakt naar een volgende laag. Wat zijn die lagen dan?
b) De vijf lagen
We hebben ons als mens allen meer of minder aangepast aan de ervaringen, normen, waarden, gedrag en energie uit onze opvoeding, het schoolsysteem en de maatschappij. Vandaaruit is er ontwikkeling mogelijk en volgens Dabrowski in vijf lagen of niveaus, die voorbij gaan aan het als mens alleen maar willen ‘functioneren’.
Laag 1: Primaire integratie
Je voelt je eigenlijk wel gewoon prima en het leven gaat zijn gangetje. Je voelt je best vaak blij en dingen ‘zijn nou eenmaal zo’ en je vermijdt gedoe en conflicten het liefst. Zolang er tenminste niemand aan je hoofd zeurt. En je geregeld de beste bent.
Verliezen en negatieve emoties wil je liever niet. Meestal komen ze trouwens door een ander die iets fout deed of zei, het leven dat oneerlijk is of het weer dat ‘slecht’ is. Innerlijke conflicten? Daar doe je niet aan en snapt ook niet dat anderen zich daarmee bezighouden, nutteloze zelfreflectie. Stiekem komt de onzekerheid heus wel eens op, maar die weet je snel weer weg te werken: gewoon niet te veel bij stilstaan.
In deze laag is er een samenhangende psychologische structuur: plezier zoek je op en pijn vermijd je, zonder werkelijke autonomie of eigen verantwoordelijkheid te nemen als iets anders/onprettig/fout loopt. Conformiteit is belangrijk & socialisatie.
Laag 2: Eénlagige (unilevel) desintegratie
Hier vallen mentale structuren uit elkaar en je bent aardig zelfbewust. Dit is de fase van onrust (dis-ease volgens Dabrowski). Soms als een reactie op verandering zoals de puberteit, de dood of een intense reis. Je voelt je wiebelig, je emoties wisselen en er kunnen gedachten zijn als ‘is dit het dan?’, ‘dit kan toch ook anders?’.
Je bent je bewust dat je veel voelt, zelf, maar gelooft ook dat je andermans gevoelens overneemt en je wil dat de ander zich fijn voelt, want dan voel jij je ook fijn. Of je sluit af.
Je ziet polariteit in de wereld en in jezelf en dat voelt zwaar. Er ‘ontstaan’ conflicten in je binnenwereld en met je omgeving of vage lichamelijke klachten of angsten. Systemen moeten en kunnen anders, maar jij voelt je klem. Emoties mogen best af en toe, maar niet te veel en al dat getwijfel doet je verloren voelen in het niet-weten, schaamte of schuld. Daar wil je vanaf. In deze fase zoeken mensen vaak hulp. Desintegratie voelt kwetsbaar en je zal willen herstellen naar de primaire integratie: dat voelde wel goed. Dat is een bescherming mechaniek tegen nog verder uit elkaar vallen en alle risico’s van dien.
In deze laag ben je bewust van waarden en keuzes die niet eigen voelen, maar wel vertrouwd zijn en is er een neiging richting sociale goedkeuring. Deze tweede laag is het eerste niveau van desintegratie: jij, of de emotionele en mentale structuren die zo overzichtelijk leken, valt uit elkaar. Hier kan stress of innerlijke pijn groot voelen. In deze laag ontstaan vaak crisissen: een burn-out, depressie, ziekte of zelfs psychose en suïcide-neigingen. In dit niveau zie je geen directe oplossing.
Je kan hier lang blijven hangen en na jaren van ellendig voelen weer in de eerste laag komen, of doorgroeien naar de derde laag en je met de potentiekracht van emotie moreel eigenwijs doorontwikkelen.
Laag 3: Spontane meerlagige desintegratie (ergens vandaan willen)
Je wordt vanaf deze laag niet meer alleen door nature (aanleg) en nurture (ervaringen en zenuwstelsel uit je omgeving) vooruit gestuwd, maar vooral door de wens om te groeien (de derde kracht).
Je hebt een vermoeden van wat er zou kunnen en waar je heen wil. Bewust van de tegenstrijdigheden in de wereld ga je strijdlustig aan de slag tegen onrecht. Misschien noem je het ‘stevige grenzen zetten’. Je merkt dat je minder twijfelt en meer doet. Je zit soms vast in innerlijke conflicten en tussen waar je bent en waar je wil zijn. Waardoor je focus komt op zelfobservatie en ‘aan jezelf werken’: coaching, cursussen en opleidingen.
Er kan in deze laag existentiële angst of eenzaamheid zijn, hoewel vreemd genoeg je eigenwaarde steviger lijkt te zijn, doordat je focus hebt op het doen van je waarde. Het lukt niet altijd, maar steeds vaker kies je authentiek voor groei met het ongemak dat daarbij hoort. Want opkomen voor je waarden kan onrustig voelen: je uitspreken of zichtbaar kiezen brengt risico mee.
Je ervaart het tegelijk als pijnlijk en groeiend waardoor verandering blijft, in plaats van terug te vallen via laag 2 naar 1. Je leert bij je eigen pijn zijn (en later die van anderen) zonder die te willen oplossen. Als een ontwikkelpad van empathie naar Compassie. En by now, kun je deze reis al wat vaker eens zien als innerlijk feestje.
In deze laag start de meerlagigheid. Er is innerlijk conflict, maar dat krijgt vaker richting (door oa een persoonlijkheidsideaal) en het boost emotionele, morele en mentale groei. Dabrowski stelt dat deze laag gaat over positieve onaangepastheid: niet meer automatisch doen wat hoort en meer autonoom kiezen voor waarden.
Dat vraagt loskomen van wie jij dacht te zijn, via zelfkennis, emotionele vaardigheid tijdens stress, verantwoordelijkheid nemen voor jezelf en een open sensitiviteit voor feedback. ‘Ik ben iemand die..’ transformeert naar onbevangenheid, nieuwsgierig naar wie je nu (precies in dit moment!) bent en nog meer kan zijn.
Laag 4: Georganiseerde meerlagige integratie (ergens naar toe bewegen)
Je voelt je grotendeels kapitein op het schip van jouw ontwikkeling. Je weet authentiek wat je wil, er zijn minder innerlijke conflicten en de waarden waar je voor staat zijn helder. Je kan jezelf coachen in de gewenste richting en door de woelige zee van emoties.
Je laat je diep raken door het lijden van anderen. Dat samen met je waarden en vertrouwen doet je meer verantwoordelijkheid nemen voor een ander en de samenleving, zeker bij onrecht. Niet om macht, status of om jezelf fijner te voelen, maar óm de ander op zichzelf (denk aan Levinas). Je focus is niet meer op je eigenwaarde, maar op je waarden leven. Je zoekt vanuit groeikracht en ongemak om ruimte te geven aan je potentieel. Je hebt een innerlijke a) waarnemer en b) milde reisgids die je helpt je in te zetten voor de samenleving en de aarde.
In deze fase ontwikkelt meerlagigheid door. Je weet waar je heen wil. Je kiest bewust voor innerlijk conflict om een helder waardensysteem en morele identiteit vanuit overgave te creëren. Met benodigde ik-kracht bij onbegrip of weerstand en je te laten vormen. Er is streven naar zelfperfectie vanuit diepe zelfacceptatie en vertrouwen dat ontwikkeling natuurlijk is: het gebeurt vanaf de conceptie vanzelf.
Er is compassie voor de pijn van anderen, zonder deze over te nemen, op te lossen of overweldigd te raken. Maar met de vaardigheid er vol bij aanwezig te zijn.
Laag 5: Secondaire integratie
Je bereikt een integratie van alle lagen met je eigen waardenopbouw als reisgids en je hebt diep inzicht in de menselijke werking. Je merkt de verschillende emoties, gedachten en neigingen op in jezelf en laat deze flexibel samen gaan in een harmonie.
Je oude verhaal is niet langer relevant: wie je geloofde te zijn (‘ik ben iemand die..’’ik ben zo omdat dit en dit in mijn verleden..’ ) en laat elk moment ontstaat vanuit wie je op dat moment bent en wie je creëert. Je kan je innerlijke expressie geven en staat met een morele identiteit in de wereld op voor de ander. Je bent betrokken bij de samenleving en het welzijn op aarde. ‘Hoe kom ik tot mijn recht’, veranderde in ‘hoe komen zoveel mogelijk mensen tot hun recht?’ wetende dat je de moeite daarvan kan dragen.
Deze vijfde laag is -als je er al aan komt- levenslang. Je blijft doorgaan richting het persoonlijkheidsideaal en zelfperfectie. Je volgt moeiteloos je eindeloze groei-instinct, terwijl compassievol altruïsme prominent aanwezig is. Slechts weinig mensen komen op laag vijf op verschillende gebieden van het leven.
c) De overexcitabilities, overprikkelbaarheden
En dan komen we uit bij de overexcitabilities, in vreselijk Nederlands: de overprikkelbaarheden (OE’s). Kort gezegd staan deze voor een sterk verhoogde responsiviteit van het centrale zenuwstelsel op stimuli (van verschillende soort).
We zien deze al vanaf jonge leeftijd terug in gedrag, als ze hoog aanwezig zijn. Veel mensen die zichzelf/hun kind identificeren als hoogsensitief of hoogbegaafd kennen deze sterkere reacties op bijvoorbeeld emotioneel of cognitief gebied. Maar we hebben als mens allemaal een of meerdere van de OE’s. Het zijn namelijk menselijke eigenschappen die alleen niet in gelijke mate bij alle mensen voorkomen.
Welke Overexcitabilities zijn er volgens TPD?
- Emotioneel (rechtvaardigheidsgevoel, emotioneel bereik, sensitieve intelligentie)
- Intellectueel (eindeloze leerhonger, de capaciteit van de activiteit van de geest)
- Verbeelding / fantasie (out-of-the-box denken, humor, alsof situaties kunnen zien)
- Sensueel / zintuiglijk (
- Psychomotorisch met veel fysieke energie en dadendrang
Dabrowski zegt dat vooral de intellectuele, verbeeldende en emotionele overexcitability, cruciaal zijn voor ontwikkeling.
En hij noemt in het bijzonder de emotionele overprikkelingscapaciteit een drijfveer en fundament voor verregaande ontwikkeling. Dat is in contrast met de dominante kijk van de maatschappij. In plaats van inzetten op emotieregulatie, ten diepste aannemen dat ontwikkeling in morele, mentale en emotionele stevigheid, via intensiteit gaat.
De sensitieve intense mens heeft dus extra kansen op ontwikkeling, maar moet dat deels ook zelf uitvogelen. Als je door groeipijnen heen gaat en de (verinnerlijkte) omgeving meestal bevestigd dat stress en emotie er hooguit mag zijn, maar dan toch wel onder controle, dan vraagt het eigenwijzigheid en kracht om die intensiteit in je zenuwstelsel, groeipijn, te zien als kans en uitnodiging voor wat jij echt wil bijdragen aan de wereld.
En als er dan ook nog eens meerdere OE’s in hoge mate je systeem in gang zetten, dan zijn er ook meer innerlijke conflicten. Meer groeipijnen. Maar dus innerlijke conflicten die een mens kan gebruiken om te exploreren en als waardevol zien voor de start van groei.
Dus lieve sensitieve mens, jij hebt veel ontwikkelpotentie. Je sensitieve verwerkingssysteem is bedraad om natuurlijkerwijs met alle groeipijnen en intensiteit en flow te blijven groeien.
Om je overprikkelbaarheden te leren kennen, er vriendschap mee te sluiten en ermee op ontdekkingsreis blijven, zodat ze juist bijdragen aan de groei die jij instinctief wil (ook al bestempeld je rationele brein dat niet per se als fijn…).
Je hebt kracht en kwetsbaarheid nodig om een groeizaam mens te zijn. De kracht voor het voelen van het ongemak (kwetsbaarheid) in je zenuwstelsel. In meerlagigheid ontwikkelen deze overprikkelbaarheden zich naar rijke voedende vrije en reguleerbare kwaliteiten.
Doorheen alle lagen
Alleen als je door alle lagen heen bent gegaan, kom je in secundaire integratie (anders heb je een soort bypass gelegd zonder het hele leven te nemen).
Leuk weetje: Schuld en schaamte zijn volgens Dabrowski signalen dat je klaar bent voor de volgende fase en dus hierbij dus grote helpers. Als we ze tenminste niet weg willen denken, ademen of werken.
Degenen die zich laten stuwen door hun groei-instinct en daartoe in staat zijn door zichzelf emotioneel en mentaal werkelijk te leren dragen, ontwikkelen zelfsturing als reisleider van het leven dat door hen is, het leven dat ze zijn. Deze mensen gaan eigenzinnig diep creatief bijdragen aan de samenleving op een manier die henzelf blij maakt, maar daar niet toe beperkt. Ze kiezen voor de onrust en de moeite voor de samenleving en het collectieve welzijn via hun benaderde persoonlijkheidsideaal en waarden.
De overexcitabilities helpen je richting je potentie als een gave om liefde en compassie de wereld in te brengen via de vele vormen waarop het leven vrij door je heen kan stromen. Via de dagelijkse kleine grootse keuzes. Vanuit zelfwaardering.
De eigen overexcitabilities worden gekanaliseerd en vrij voor sociale of creatieve ontwikkeling van de medemens, maatschappij en aarde. Je kiest voor méér dan jezelf, inclusief jezelf en hebt helder wat dat van je vraagt en bent bereid die moeite werkelijk te nemen voor de het grotere geheel.
Tot slot een metafoor
Het uit elkaar vallen, het overweldigd, wanhopig of blanco voelen kun je voorstellen als impuls richting een steeds sterkere innerlijke vader en moeder (je persoonlijkheid) die je onbevangen vrije kind (je ware natuur) op handen dragen.
Zij die het kind nieuwsgierig gadeslaan, warmte en ruggensteun geven zodat het de eigen reis vooruit maakt vol vertrouwen om te experimenteren en relateren en zo als vanzelf groeit, niet voor ‘zichzelf’, maar als het leven zelf. En dit vrije kind draagt dan authentiek en natuurlijk bij aan alle mensen en natuurvormen.
Dat vraagt overgave aan het onderweg zijn, de (goddelijke) levenskracht en je eigen creatievermogen. Vertrouwd zijn met het uit elkaar vallen, het niet-weten waar je uitkomt en een leegte van verloren mentale en emotionele structuren.
En jezelf steeds weer laten opbouwen, vormen in alle vrijheid, als het leven zelf. Als de modderig spirituele wezens die we zijn.
Enjoy the groeipijnen net zoveel als het surfen in tijden van flow!
#beinthedoing #balansinbeweging #groeipijn #overexcitabilities #modderigespiritualiteit #zenuwstelsel #herwilderen #vrijmenselijk #dabrowski #embodiment
