Als ik binnen kom zit ze met ogen dicht en de verpleegster plaatst net een zuurstofmasker over haar neus en mond. Ik ben al vele malen bij haar geweest, maar nu heeft ze het zwaar.
Ze pakt mijn hand en ik zeg dat ik later wel kom. De verpleegster is even stil en stelt dan voor dat ik haar masseer juist nu in de benauwdheid om haar systeem te helpen tot rustig ademen te komen.
Het ontroert me, dit vanzelfsprekend lijkende samengaan van de hospicebewoner, de verpleging en ik als vrijwilliger, voorbij onszelf.
Ik pak een kruk en start met het licht masseren van haar schouder en arm op mijn eigen trage ademhaling. Haar gevoel van ademnood waar we samen bij zijn. De ogen openhouden kost haar nu al teveel, laat staan praten.
Langzaam zie ik haar adem zakken en ga aan de andere kant zitten. De verpleegster komt terug, doet een meting en knikt me toe: meetbaar herstel.
Ik blijf zacht masseren op mijn licht hoorbare uitademing. Ze zakt nog wat meer in de stoel en we zwijgen samen in nabije aanraking.
Eigenwijs in evenwicht staat voor belichaamde compassie en betrokkenheid bij je zelf, elkaar, de aarde en om dood, rouw en stress niet gescheiden te zien van leven, liefde en flow. Thuis in je lijf en leven. Be in the doing via modderige spiritualiteit. Laten we verhalen van zin delen met elkaar.
Je wil dat het nu stopt. Of verandert. Je kind dat schreeuwt. Je partner die verdwijnt of gestresst rondloopt. Je medewerker die onverschillig overkomt en niet luistert. Of op z’n minst dat jij er niet zo’n last van hebt dat je inkrimpt of irritatie overneemt.
Maar… dat gedrag waar je vanaf wil? Komt uit een disregulatie van het zenuwstelsel.
Wil je verandering van boos, bang, irritant gedrag van iemand? Weet dan: Iemand in een ontregelde zenuwstelselstaat heeft eerst (co) regulatie nodig.
👣 Jij als emotioneel volwassene kan dit aan jezelf geven vanuit dat emotioneel gerijpte deel en vanuit de wetenschap dat je meer bent dan je zenuwstelsel. Een kind heeft daarvoor een volwassene nodig die zichzelf kan zien en reguleren. Of die erkent dat in dat moment even niet te kunnen en dat benoemt.
Als je in ontregelde staat gedrags-verandering verwacht van een kind, leidt dat tot meer ontregeling en zelfs geïnternaliseerde schaamte.
👣 Geef eerst regulatie door weinig praten en waar toegelaten meer aanraking, adem, klanken (bv neuriën), bewegen, stoeien, knuffelen, support, luisteren, laten huilen in nabijheid; kortom vooral: aanwezigheid.
👣 En neem als volwassene je eigen disregulatie. Hoe? Probeer eens uit, bv door te zien dat deze staat-van-zijn er nu is, als interne reactie op gedachten of pre-verbale condities. én dat je nog steeds heel bent, helemaal goed, ook zo. én dat je staat ook weer verandert als je die niet in stand houdt met gedachte- of gewoontepatronen.
👣 Verandering volgt regulatie Als de systemen zichzelf (ze weten de weg als we niet te veel dwingen..) hebben reguleerd naar de natuurlijke staat van ritmes van rust, is alles anders. letterlijk ervaren we onszelf, de ander en de wereld anders. En kunnen we in gesprek.
Om een (open) gesprek te hebben, afspraken te maken, regels te bepalen, te leren en elkaars perspectieven te zien, heb je een gereguleerd zenuwstelsel nodig. Van daaruit ontstaat verandering natuurlijk.
👣 Dus een kind dat boos, verdrietig of bang is op dat moment aanspreken op haar gedrag? Niet handig. Niet nuttig. Zelfs soms schadelijk.
Ben eerst aanwezig bij jezelf. Reguleer je zenuwstelsel en ben dan aanwezig bij de ontregeling van je kind. Leef voor dat ontregeling menselijk is, natuurlijk en het in de juiste omstandigheden vanzelf terugkeert naar standje veilig sociaal ontspannen alert: de leerstand. De groeistand. De verbindingstand.
👣 Enne… Dat geldt dus ook voor je innerlijke gesprek als volwassene.
Spreek jezelf niet hard aan als je boos, bang, uitgeput bent. Ga niet door met het vele innerlijke praten, uitleggen of de boze gesprekken (die je nooit echt zal voeren).
Wees aanwezig. Bij wat er nu is, bv door de fysieke sensaties van ‘emotie’ te voelen
Wees zacht aanwezig, beweeg, klank, schud, lach, doe niets.
Weet dat je niet deze disregulatie BENT
En laat je niet vangen door je gedachten erover.
Kijk met milde ogen naar je biologische systeem, omarm het, zonder het de leiding te geven.
👣 En: Het is mogelijk om je in ontregelde zenuwstelsel staat veilig en heel te weten. Dat ben je namelijk al. Heel. Ook ontregeling is heel.
Try, fail, see, laugh, cry, be, know.
** Eigenwijs in evenwicht staat voor belichaamde compassie en betrokkenheid bij je zelf, elkaar, de aarde en om dood, rouw en stress niet gescheiden te zien van leven, liefde en flow. Be in the doing via modderige spiritualiteit. Laten we inzichten en verhalen van zin delen met elkaar. Thuis in je lijf en leven.
Camperpech vrijdagavond 18u in de Zuid Franse felle zon, bij net een afslag naar tankstation. Door foutje staan we plots tussen vrachtwagens, oververhit zonder schaduw en waar iedereen ons steeds voor onveiligheid waarschuwt. En met twee meiden..
ANWB gebeld: ‘nee, helaas’. (Dit duurde wel 20 min)
Reisverzekering gebeld: ‘Wat vervelend en ik ga je helpen’, en vraagt 20 minuten details uit.
Reisverzekering belt een kwartier later terug: ‘nee toch niet. (uitleg die neerkwam op camper tot maandag bij sleepbedrijf, daarna wachten tot garage tijd heeft, wij zelf ergens anders en maandag repatriëring zonder camper).
Mevrouw zegt nog: of er moet een wonder gebeuren. ‘Ja, dat kies ik: een wonder!’ Ze lacht.
Franse tolweg gendarmerie gebeld: ‘ok, we sturen een monteur’.
Intussen ligt Tim onder de camper en ziet dat de distributieriem kapot is. Dankzij inmiddels overleden buurman Bert, van wie we de camper mochten overnemen, ligt er een nieuwe riem in de bus klaar en wat gereedschap. Maar ja, onze monteur skills zijn niet geweldig.
En dan….
Buurman van dit moment, een vrachtwagenchauffeur, gebaart of hij kan helpen. Hij komt uit Georgië. En na een blik onder de motorkap, gaat hij aan de slag.
Na even arriveert de Franse Tolweg Secours, geen monteur, maar een ongeduldige sleepdienst. Hij eist dat de camper nu direct weg gesleept wordt. Anders vertrekt hij.
Vrachtwagenchauffeur werkt onverstoorbaar door, roept een ander chauffeur erbij en zegt ons de bus in versnelling te zetten. De nukkige Secours-man komt zelfs nog een minuut helpen. Ik glimlach naar mijn stresssysteem.
En dan moeten we kiezen: laten we de bus opladen door ‘de professionals’ die dan alle protocollen de komende week afwerken incl alsnog die te late repatriëring, OF geloven we in de spontane hulp van medemensen die we niet kunnen verstaan?
We herinneren de keuze voor een wonder.
We laten de takelwagen gaan geven ons over, we nemen daarmee dus risico. En dat zwengelt heus gedachten aan. Maar we vertrouwen.
En dan … rolt dat wonder zich verder uit.
Gereedschap dat ontbreekt wordt gevraagd aan andere vrachtwagenchauffeurs. Er komen er nog 2 helpen. Zij kennen oude auto’s, dat is helder, we duwen de bus samen op en neer, breekijzeren, lachen, zij roken, we zweten, we praten met handen en voeten.
Iemand brengt ons flessen water, de meiden krijgen cola, een stoere man brengt zijn babykatje naar de dochters.
Twee mannen uit de Oekraïne, twee uit Roemenië een uit Litouwen en een uit Georgië dus, onze eerste superheld.
En met enorm gezamenlijke krachtinspanning en ruim 2 uur werk zit de riem erop, koelvloeistof bij gevuld, en kunnen we om 21u ‘s avonds gewoon verder!!
👣 Systemen en protocollen efficiënt en nodig? Wij ervaren weer dat menselijk contact dat altijd overstijgt.
👣 Onveilgheid op deze Aires? Wij ervaren juist veilige krachtpatser armen en mega veel liefde in actie. Modderige spiritualiteit.
👣 We spraken elkaars (inter)nationale taal niet, maar onze gezamenlijke taal is compassie.
Ik doe een dansje van blijheid! Ze willen er niets voor terug. Maar willen wel op de foto.
Zie hier: Het wonder van menselijkheid ✨
Ik geloof in wonderen 🙏🏼
Ps. We vonden een uurtje later nog een camping om bij te komen en onze blijheid en dankbaarheid strekt zich langgerekt uit tot nu en ever morgen 🤍
Ze vertelt over pijn en laat zien dat haar vingers niet meer bij elkaar kunnen komen. Na enkele minuten haar pijnlijke arm vanuit de nek zacht masseren, zegt ze verbaasd hoe niet alleen de arm ontspant, maar haar hele lichaam meedoet aan die ontspanning. Ze kan er bijna niet over uit, deze ervaring kende ze nog niet.
Ik ga door met de trage aanraking op de ademhaling en we voelen ons kalm en in het moment. Tussendoor vertelt ze uitgebreid over haar familie, haar rouwproces, de artsenbezoeken, vraagt betrokken naar mijn gezin en werk en laat zich geregeld even zakken in de stilte van haar nieuwe ontspannen ervaring. Ze opent haar ogen en vraagt of ze me niet kan betalen dat ik vaker in de week kan komen.
Ik schiet in de lach en kom de maand erna (zonder betaling uiteraard) tussen werk en gezin door vaker in de week. Haar vingers kunnen weer een bordje vasthouden, ze voelt zich enkele dagen na een adem-massage meer ontspannen en het is ook nog gewoon gezellig.
Ondertitel: Hoe ik door de Alpen rijdt met een staafmixer in mijn vinger en een glimlach op mijn gezicht
Het is een gewone (zover dat je daarvan spreekt op vakantie) dag in de Alpen: strakblauwe lucht, mijn zus die haar kinderen naar de crèche brengt en ik begin om 8 uur met Indiaas eten koken om de smaken fijn te laten samenkomen. De Indiase Dal is bijna klaar en ik maak vast pasta voor de vadav. Gember, knoflook en chili. Oh en een staafmixer.
En dan gebeurt het. Er treedt een vertraging op, een versnelling en een geheugenmist.
Ik móet nú de trap op, naar mijn echtgeliefde die boven bij mijn zus spullen voor een klimpicknick klaar maakt. Als een berggeit spring ik de trap op met drie treden tegelijk, onderwijl zijn naam roepend. Dit moet nú op adrenaline, weet ik.
Hij kijkt op bij mijn binnenstormen: ‘’Ah nee, lief toch!’ starend naar de staafmixer in mijn linker wijsvinger. Ook hij probeert het apparaat los te krijgen, maar het blijft zitten waar het zit. ‘Nu moet ik liggen’.
Achteraf heb ik geen idee of de mixer nog ontkoppeld heb, hoe ik het mes van de staafmixer stabiel in mijn vinger hield, terwijl ik de sprongen omhoog maakte of wat precies gebeurde. Wel zie ik eindeloos vaak het beeld in vertraging van de mixer die door mijn vinger gaat. Drie keer.
Horizontaal en met diepe yoga ademhalingen, en een stoot adrenaline, hou ik helder overzicht.
‘Haal een dokter!’, ‘Bel schoonbroer‘, ‘Kom maar bij me, meisje, kijk maar als je wil. Het komt wel goed.’
Dan concentreer ik me weer op mijn lijf, adem, vinger. De geruststellende hand van mijn lief op me.
Onderweg naar het ziekenhuis en met wat
Dan de auto in, ondersteund, want inmiddels bevend en op punt van flauwvallen. Het halfuur naar het ziekenhuis zit vol bergbochten die aan mijn vlees trekken.
Mijn rechterhand houdt de mixer zo stabiel mogelijk. Die hand was eerder oorzaak. Ik haalde de kruiden uit de mixer met mijn linker wijsvinger en onbewust zette mijn rechterhand het gevaarte aan.
Mijn brein, overrompeld door de plotse pijn links, liet 3x halfrond op zich wachten voordat het zich realiseerde dat mijn rechterhand de aanknop ingedrukt hield. Dat beeld van die ingedrukte knop en de ‘aha, die knop moet los’ zie ik een week later nog in vertraging. ‘Why? Wat zou dit zeggen?’, vraag je je dan toch af. Ik dan. En zal dat de komende tijd wel blijven doen 😊.
Yogische glimlach en innerlijke getuige
Intussen lig ik nog in de autostoel en hoor mijn yogaleraar in gedachten weer zeggen: als je pijn of ongemak voelt, glimlach. En dat doe ik.
Ook de diepe 1:2 ademhalingen en het observeren van wat er is. De jaren van yoga op en af de mat zijn geïntegreerd en komen me nu als vanzelf te hulp.
Dat wat in mijn lijf gebeurt, als getuige waarnemen, maakt dat ik me zelfs blij voel. Het harde trillen van mijn lijf, de pijn, tranen die prikken, de bochten die ik niet helemaal kan opvangen, lief die een kussen onder mijn arm schuift en mijn hoofd aait, zwager die balans vindt tussen snel naar het ziekenhuis en niet teveel schommelingen, ik hou mezelf erbij en kalm, en weet de westerse traumahulp steeds dichterbij.
Bizar genoeg komt een zin van Boudewijn de Groot steeds voorbij in mijn hoofd met bijhorend emotie:
🎼 en dat ik me toch gelukkig voel 🎶
Dat blijft. Zelfs als echtgeliefde en schoonbroer niet mee de EHBO kamer in mogen. Als mijn Frans en het Engels van de dokter toch wat beperkt blijken.
Don’t be serious, be sinecure
Ik lach hardop om het absurde van de situatie (wie lukt het om een staafmixer onbeweeglijk in de vinger te krijgen?) en om mezelf (dat ik op een moment als dit mijn wens vervuld zie, om oost en west op allerlei manieren samen te ervaren en in gedachte een blog schrijf).
En zelfs in de dan volgende episode blijft de stille rust en een glimlach, naast de bezorgdheid om mijn vingertop.
* 2 dokters, 5 soorten (van allerlei grootte) metaalknippers, 10 vloeken van de artsen, 1 lift-technicus voor advies aan de arts over min vinger in combinatie met de staafmixer, Onbekend aantal rukken aan mijn hand, 30 minuten
* En dan alsnog een mes
En dan is de vinger vrij. Mijn hele lichaam komt voelbaar tot rust.
‘Halleluja!!’, roept de verpleegster die voor de 5e keer kwam checken of het lukte het ding uit mijn vinger te krijgen.
De arts buigt attent de onwilllige staafmixer met flinke kracht (ik waarschuw hem natuurlijk met wijsvinger voor de scherpe mesjes) in bijna oorspronkelijke staat terug.
Die is afgelopen week alweer gebruikt. Mijn vinger niet.
Ps dank 💛 lieve family&friends voor jullie snelle rustige actie, opvang vd meiden en de after-grappen (ze zullen me wel levenslang achtervolgen).
Onze natuurlijke staat is flow, maar het is niet onze enige menselijke staat. Alsof stress dan onnatuurlijk zou zijn. Dat is het niet. Het is natuurlijk om heen en weer te (kunnen) bewegen tussen verruiming en expansie, met flow en dus focus.
Vanuit deze flow-default maakt ons systeem uitstapjes naar een actiever stress systeem, en dus niet andersom. Het stresssysteem is niet de basis, maar wordt actief als nodig.
Dat is lang niet altijd wat we ervaren. Het is regelmatig alsof ons lijf in voortdurende staat van gespannenheid is: er gebeurt iets, iemand zegt iets, je voelt je niet gezien, onze gedachten draaien rond in zorgen, stress of oplossingen voor de dagelijkse problemen. Of analyses, uitleg.
Stress als vijand of een plagend zusje
Wat gebeurt er dan eindelijk? Er zijn (onbewuste) overtuigingen, of razendsnelle automatische gedachten vanuit ooit als onveilig ervaren situaties (waar we emotioneel alleen mee bleven).
De stress komt via die weg in ons systeem. Zet onze biologie op scherp, hartslag omhoog, onrust, beweeglijkheid of juist (mentale) verlamming. Het lijkt alsof de situaties ons stress geven en we geen keuze meer hebben. Dat voelt behoorlijk als klem zitten. En dat willen we niet, we willen er vanaf, en dat zet ons stress systeem ook weer aan.
Meestal zijn het dus beschermmechanieken via gedachten en overtuigingen, die maken dat de ervaring van stress (veel) te lang duurt en ontstaan de schadelijke gevolgen. Inclusief vele gezondheidsklachten en minder ervaren van welzijn en de flowstaat.
Onze cirkelende gedachten willen ons (vaak onhandig) beschermen en ons energiebudget regelen via emoties.
Het goede nieuws is: het is menselijk. Overtuigingen die niet levensbedreigend zijn maar wel je stresssysteem en emoties steeds aan zetten en ons verleiden ze te geloven. Dat gebeurt nou eenmaal in ons systeem.
Maar belangrijker: het feit dát jij voelt meer flow in je leven wil ervaren, is een bevestiging van hoe heel en gezond je bent. Je systeem wéét dat en streeft dat na. Vanzelf.
Daarop mee gaan, op kan op zichzelf al een ervaring van flow geven, ook met de emotie of onrust.
Ikzelf merk dat metaforen me vaak openen om dat te zien en voelen. Zo gebruik ik in de training en individuele trajecten vaak deze metafoor: Stress-signalen zijn als een plagend zusje.
Plagen tussen broertjes en zusjes is spelen met verschillende vormen van levensenergie. Het kan irritant voelen of grappig. Het kan je uitnodigen tot andere keuzes (ipv als een probleem op zich), emoties te lasten stromen of inspireren om te imiteren of emoties eens wat groter of kleiner te laten worden. Het is er, beiden doen het ermee. En liefde is er toch, er in, er doorheen, er onder.
Op zo’n manier naar stress kijken kan enorm bijdragen aan de ervaring van welzijn en onze interacties in werk- en privé situaties.
Verschillende mindsets rondom ‘stress’
Uit onderzoek in de jaren ’90 blijkt een groter overlijdensrisico bij stress, máár: alleen bij mensen die overtuigd waren dat stress schadelijk was voor hun gezondheid. Voor degenen die wel veel stress ervaarden en dat niet als schadelijk zagen, bleek de kans om eerder te overlijden niet groter, maar ze hadden juist het laagste risico van iedereen in de studie!
Nu hoef je niet ineens jezelf te dwingen om alleen maar positief naar stress te kijken. Dat zou wel de moderne in onze maatschappij gangbare manier van denken zijn.
Maar het feit dát er verschillende manieren zijn om naar stress te kijken, die elk gevolgen hebben, leert ons dat onze blik dus bepaalt hoe onze werkelijkheid is. En we dus invloed hebben in hoeverre actie en bewustzijn een ervaring worden. Een ervaring van eenzijn.
Dat komt overeen bij wat oeroude tradities ons voorgeleefd hebben. Zowel de yogatraditie, de kabbala, de soefie, als de boeddhistische blik
Flowheeft ons stresssysteem nodig
Flow is een ervaring die past bij onze speelse aard, ons groei-instinct via ontdekkend genieten. Waar tijd weg lijkt te vallen en we in het moment boven onszelf uitstijgen. Waar moeite bij hoort, misschien zonder dat we het moeite noemen.
Want onderdeel van flow is actie, waar we ons ‘stress’ voor nodig hebben. Die ‘stress’ noemen we dan uitdaging. Of dat er balans tussen onze vaardigheid en hoe uitdagend een taak voor ons is.
Een ander onderdeel is aandacht richten. Dat gaat in flowstaat via nieuwsgierigheid en een innerlijke drive. Deze vaardigheid van focus (stresssysteem alweer) kan dus ook ingezet worden om flow ervaringen die er al zijn op te merken.
Inzicht in je eigen werking en vriendschap met je zenuwstelsel kan zomaar ineens golven van flow ervaring brengen (zelfs tijdens stress).
Dus ons (hele) Zelf, oude tradities en de wetenschap kunnen leiden naar het inzicht van de default staat ‘Flow’ én dus de ervaring ervan.
Hij knikt als ik binnenkom en slaat zijn benen van het bed af. Zijn schouders en nek doen pijn, zegt hij terwijl hij in de stoel gaat zitten. Ik masseer zijn bovenrug zacht en dan wat steviger.
Hij moedigt me aan dat het ‘very very good’ voelt. HIj is veel stil en praat nu en dan over zijn bereisde en werkzame leven in korte zinnen. Op zijn verzoek bewegen mijn handen naar zijn nek en hoofd waar de spanning voelbaar is.
Hij geeft me tussen neus en lippen door het recept voor iets wat al lang op mijn verlanglijstje staat om eens te maken.
Ik rond de massage af.
En kom toch nog even terug voor een plek die aandacht vraagt. Tot hij zegt dat het genoeg is. Hij bedankt meermaals en legt zichzelf weer in bed.
Minder dan een week later is hij niet meer hier op aarde. Verwondering bij mij, om zoveel helderheid, weten wat klopt, delen en kracht op overgang naar de dood.
‘Dat lijkt me fijn’, zegt ze. ‘Wil je wel de arts vragen of een lichte massage ok is, omdat ik zo sensitief reageer? Ik maak me zorgen.’
De arts waar ik heen loop knikt glimlachend: ‘zeker is dat goed voor haar’. We delen kort over de waarde van aanraking, samenzijn en een kalm zenuwstelsel zeker in deze levensfase.
Ik loop blij terug naar de kamer, want hoe mooi is deze interactie van reguliere zorg (de arts nu) en complementaire zorg (ik als vrijwilliger met massage, adem en klank)?
Bij mevrouw terug zakt ze in de eerste minuut dat ik haar armen zacht aanraak dieper weg in de kussens. Haar gezicht ontspant en haar spieren voelen zachter. Haar sensitiviteit opent wegen die haar denken niet zag. Ik laat mijn adem de aanraking begeleiden, of andersom eigenlijk. En we zijn in stilte diep samen.
Na zo’n 20 minuten opent ze haar ogen: ‘Ik voel een diepe kalmte door het geluid (mijn oceanbreath / ujaj adem), alsof ik in een andere bewustzijnslaag terecht kwam. Nu kan ik pijnloos slapen’. Zacht loop ik de deur weer uit.
Als we het niet meer weten of zien zitten en we gevloerd zijn door hevige emoties: dat zijn dé momenten waarop we gaan groeien en leren, stelt Dabrowski.
Anders dan de gangbare kijk op ontwikkeling
De meeste reguliere of gangbare ontwikkelingstheorieën stellen dat intense emotionaliteit (neurose) belemmerend werkt, vandaar alle inzet op emotieregulatie en ‘rust’.
Wat nou als emotionele turbulentie juist een motor is om naar een volgende menselijke laag te komen? Een stuwende kracht om je jezelf en je leven opnieuw vorm te geven op een manier die meer past bij de ware aard van jou en het leven zelf.
Zou je dan in alle ellendige emotie en uit-balans voelen niet door je tranen heen staan te juichen? Zou je een diep rouwproces met overgave en dankbaar laten gebeuren? Met compassie, waardering en zelfcoaching brengt dat innerlijke vrijheid om het leven te leven, passend bij je gekozen waarden voor de samenleving. Toegegeven, dat is niet per se makkelijk 😉
Misschien kun je je hierin laten steunen door – of op z’n minst nieuwsgierigheid voelen naar – de Poolse psycholoog en psychiater Kazimierz Dabrowski (1902-1980) met zijn Theorie van de Positieve Desintegratie (TPD): de intensiteit toont je groei-instinct aan en geeft je de kans om je potentie meer te leven en de veelheid van het leven te waarderen
Dabrowski was persoonlijk en al jong bekend met de dood en de emoties daarrond, via ervaringen in en na WO II, zijn gevangenschap onder het stalinistische bewind en de dood van zijn zusje. De druppel tot zijn carrièrekeuze voor geestelijke gezondheid was de zelfdoding van zijn beste vriend. Hij was op zoek naar een theorie waar het menselijke gedrag in alle uitersten in verklaard kon worden, zowel de gruwelijkheden als de warmste empathie. En heeft veel onderzoek gedaan voor deze theorie.
Hij ging met zijn visie radicaal in tegen de psychologische consensus van die tijd (en deze tijd). Niet alleen vanwege het positieve licht op emotioneel lijden en overprikkeling, maar ook omdat hij stelde dat hogere ontwikkeling niet gebouwd is op lagere. Hij geloofde dat diepe ontwikkeling het nodig had dat lagere structuren afgebroken worden, je dus psychisch, mentaal en emotioneel uit elkaar valt en jezelf vanuit die chaos opnieuw – met nieuwe structuren – opbouwt.
Ontwikkelpotentieel als kern van de visie van Dabrowski
Dabrowski is in deze tijd vooral bekend in de wereld van hoogbegaafdheid met de overexcitabilities, maar het is veel ruimer en kan precies de ingang zijn die jou steunt als je je uit elkaar gevallen voelt. Waarom? Omdat o.a. emoties een ander kader krijgen.
De kern van Dabrowki’s TPD gaat over de door-ontwikkeling van persoonlijkheid via het enorme groeipotentieel dat vrij komt bij emoties. Door-ontwikkeling waarheen? Naar je ware zelf. Dit gaat volgens TPD op basis van je diepste waarden en visie op ‘hogere’ mogelijkheden waar psychische groeikracht nodig is (intense prikkels en emoties kunnen dragen) om jouw keuzes te maken.
Het is een humanistische ontwikkelingspsychologie en een ‘hele’ manier om naar jezelf en het mensbeeld te kijken: dynamisch in ontwikkeling. En vanuit heelheid in elke fase.
Vanuit de yogatraditie kun je dit plaatsen op het pad van ont-wikkelen via persoonlijkheid naar je ware Zelf en ‘zelf’ bevrijding. Een ‘heel’ mensbeeld ook in relatie tot het grote geheel. TPD is een aanvullende ingang, of misschien slechts andere taal, om de yogatraditie (en vele andere wijze oude tradities) vanuit ontwikkel-perspectief in je leven te ervaren en belichamen.
Emoties maken je zo betrokken dat je wil groeien
Dabrowksi stelt dat als iets wat er gebeurt je niet raakt, er geen betrokkenheid is en daarmee dus geen neiging ontstaat tot veranderen/groei.
De emoties die wij als ‘zwaar’ of moeilijk ervaren, zijn een heldere poort of een kantelpunt richting een nieuwe werkelijkheid, innovatie en ontwikkeling. Een thema, patroon, de situatie van alle kanten bevoelen, je er op een diepe manier mee verbinden en ermee in actie komen, is creatiekracht naar een nieuwe realiteit. Ze zijn een uitnodiging!
De uitnodiging aannemen is als een innerlijke drive om andere delen van jezelf ruimte te geven of nieuwe vaardigheden te leren. Want tof, die menselijke capaciteit om in elke situatie te kunnen kiezen waar je heen gaat, daarvoor is het wel nodig om innerlijk ook toegang te ervaren tot die capaciteit. Maar eerst de theorie.
Waaruit is de Theorie van Positieve Desintegratie (TPD, Dabrowski) opgebouwd?
De Theorie van Dabrowski kent drie verschillende elementen die onderdeel zijn van de menselijke ontwikkeling, waar deze kan stoppen of doorgroeien en hoe.
De drie krachten van Ontwikkeling
De vijf lagen waar je met de drie krachten authentiek doorheen komt
De overexcitabilities of overprikkelbaarheden in die krachten
De drie factoren of krachten van ontwikkeling
Volgens Dabrowski zijn er drie factoren of drie krachten die een rol spelen bij de ontwikkeling door vijf niveaus, of liever: lagen, heen. Je groei is volgens deze theorie afhankelijk van de twee bekende factoren: nature en nurture en een derde die Dabrowksi noemt: je innerlijke wil om te leren en groeien.
Nature – je aanleg en specifieke combinatie van mogelijkheden, talenten en capaciteiten op allerlei delen van het menszijn die je bij je conceptie meekreeg, het ontwikkelingspotentieel. Hier zit ook een deel van de overexcitabilities.
Nurture – de invloed van je (sociale) omgeving en hoe je deze interpreteert en ermee omgaat. Hier gaat het om de invloed van onze ervaringen al vanaf in de baarmoeder en de ontwikkeling van ons zenuwstelsel. Hier zit een ander deel van de overexcitabilities.
Groeikracht – wilskracht van je hart, de mate van verlangen naar groei en zelfsturing (dat is iets anders dan alles zelf willen oplossen of bepalen!). Hier wordt zichtbaar waar je voor kiest om bewust mee bezig te zijn om te groeien, via doen en actie. Je waarden zijn hierbij leidend. Deze derde kracht speelt bij ontwikkeling vanaf de derde laag en komt voort uit de eerste twee lagen en overstijgt deze.
Deze drie krachten dragen bij aan de overgangen die je maakt naar een volgende laag. Wat zijn die lagen dan?
b) De vijf lagen
We hebben ons als mens allen meer of minder aangepast aan de ervaringen, normen, waarden, gedrag en energie uit onze opvoeding, het schoolsysteem en de maatschappij. Vandaaruit is er ontwikkeling mogelijk en volgens Dabrowski in vijf lagen of niveaus, die voorbij gaan aan het als mens alleen maar willen ‘functioneren’.
Laag 1: Primaire integratie
Je voelt je eigenlijk wel gewoon prima en het leven gaat zijn gangetje. Je voelt je best vaak blij en dingen ‘zijn nou eenmaal zo’ en je vermijdt gedoe en conflicten het liefst. Zolang er tenminste niemand aan je hoofd zeurt. En je geregeld de beste bent.
Verliezen en negatieve emoties wil je liever niet. Meestal komen ze trouwens door een ander die iets fout deed of zei, het leven dat oneerlijk is of het weer dat ‘slecht’ is. Innerlijke conflicten? Daar doe je niet aan en snapt ook niet dat anderen zich daarmee bezighouden, nutteloze zelfreflectie. Stiekem komt de onzekerheid heus wel eens op, maar die weet je snel weer weg te werken: gewoon niet te veel bij stilstaan.
In deze laag is er een samenhangende psychologische structuur: plezier zoek je op en pijn vermijd je, zonder werkelijke autonomie of eigen verantwoordelijkheid te nemen als iets anders/onprettig/fout loopt. Conformiteit is belangrijk & socialisatie.
Laag 2: Eénlagige (unilevel) desintegratie
Hier vallen mentale structuren uit elkaar en je bent aardig zelfbewust. Dit is de fase van onrust (dis-ease volgens Dabrowski). Soms als een reactie op verandering zoals de puberteit, de dood of een intense reis. Je voelt je wiebelig, je emoties wisselen en er kunnen gedachten zijn als ‘is dit het dan?’, ‘dit kan toch ook anders?’.
Je bent je bewust dat je veel voelt, zelf, maar gelooft ook dat je andermans gevoelens overneemt en je wil dat de ander zich fijn voelt, want dan voel jij je ook fijn. Of je sluit af.
Je ziet polariteit in de wereld en in jezelf en dat voelt zwaar. Er ‘ontstaan’ conflicten in je binnenwereld en met je omgeving of vage lichamelijke klachten of angsten. Systemen moeten en kunnen anders, maar jij voelt je klem. Emoties mogen best af en toe, maar niet te veel en al dat getwijfel doet je verloren voelen in het niet-weten, schaamte of schuld. Daar wil je vanaf. In deze fase zoeken mensen vaak hulp. Desintegratie voelt kwetsbaar en je zal willen herstellen naar de primaire integratie: dat voelde wel goed. Dat is een bescherming mechaniek tegen nog verder uit elkaar vallen en alle risico’s van dien.
In deze laag ben je bewust van waarden en keuzes die niet eigen voelen, maar wel vertrouwd zijn en is er een neiging richting sociale goedkeuring. Deze tweede laag is het eerste niveau van desintegratie: jij, of de emotionele en mentale structuren die zo overzichtelijk leken, valt uit elkaar. Hier kan stress of innerlijke pijn groot voelen. In deze laag ontstaan vaak crisissen: een burn-out, depressie, ziekte of zelfs psychose en suïcide-neigingen. In dit niveau zie je geen directe oplossing.
Je kan hier lang blijven hangen en na jaren van ellendig voelen weer in de eerste laag komen, of doorgroeien naar de derde laag en je met de potentiekracht van emotie moreel eigenwijs doorontwikkelen.
Je wordt vanaf deze laag niet meer alleen door nature (aanleg) en nurture (ervaringen en zenuwstelsel uit je omgeving) vooruit gestuwd, maar vooral door de wens om te groeien (de derde kracht).
Je hebt een vermoeden van wat er zou kunnen en waar je heen wil. Bewust van de tegenstrijdigheden in de wereld ga je strijdlustig aan de slag tegen onrecht. Misschien noem je het ‘stevige grenzen zetten’. Je merkt dat je minder twijfelt en meer doet. Je zit soms vast in innerlijke conflicten en tussen waar je bent en waar je wil zijn. Waardoor je focus komt op zelfobservatie en ‘aan jezelf werken’: coaching, cursussen en opleidingen.
Er kan in deze laag existentiële angst of eenzaamheid zijn, hoewel vreemd genoeg je eigenwaarde steviger lijkt te zijn, doordat je focus hebt op het doen van je waarde. Het lukt niet altijd, maar steeds vaker kies je authentiek voor groei met het ongemak dat daarbij hoort. Want opkomen voor je waarden kan onrustig voelen: je uitspreken of zichtbaar kiezen brengt risico mee.
Je ervaart het tegelijk als pijnlijk en groeiend waardoor verandering blijft, in plaats van terug te vallen via laag 2 naar 1. Je leert bij je eigen pijn zijn (en later die van anderen) zonder die te willen oplossen. Als een ontwikkelpad van empathie naar Compassie. En by now, kun je deze reis al wat vaker eens zien als innerlijk feestje.
In deze laag start de meerlagigheid. Er is innerlijk conflict, maar dat krijgt vaker richting (door oa een persoonlijkheidsideaal) en het boost emotionele, morele en mentale groei. Dabrowski stelt dat deze laag gaat over positieve onaangepastheid: niet meer automatisch doen wat hoort en meer autonoom kiezen voor waarden.
Dat vraagt loskomen van wie jij dacht te zijn, via zelfkennis, emotionele vaardigheid tijdens stress, verantwoordelijkheid nemen voor jezelf en een open sensitiviteit voor feedback. ‘Ik ben iemand die..’ transformeert naar onbevangenheid, nieuwsgierig naar wie je nu (precies in dit moment!) bent en nog meer kan zijn.
Laag 4: Georganiseerde meerlagige integratie (ergens naar toe bewegen)
Je voelt je grotendeels kapitein op het schip van jouw ontwikkeling. Je weet authentiek wat je wil, er zijn minder innerlijke conflicten en de waarden waar je voor staat zijn helder. Je kan jezelf coachen in de gewenste richting en door de woelige zee van emoties.
Je laat je diep raken door het lijden van anderen. Dat samen met je waarden en vertrouwen doet je meer verantwoordelijkheid nemen voor een ander en de samenleving, zeker bij onrecht. Niet om macht, status of om jezelf fijner te voelen, maar óm de ander op zichzelf (denk aan Levinas). Je focus is niet meer op je eigenwaarde, maar op je waarden leven. Je zoekt vanuit groeikracht en ongemak om ruimte te geven aan je potentieel. Je hebt een innerlijke a) waarnemer en b) milde reisgids die je helpt je in te zetten voor de samenleving en de aarde.
In deze fase ontwikkelt meerlagigheid door. Je weet waar je heen wil. Je kiest bewust voor innerlijk conflict om een helder waardensysteem en morele identiteit vanuit overgave te creëren. Met benodigde ik-kracht bij onbegrip of weerstand en je te laten vormen. Er is streven naar zelfperfectie vanuit diepe zelfacceptatie en vertrouwen dat ontwikkeling natuurlijk is: het gebeurt vanaf de conceptie vanzelf.
Er is compassie voor de pijn van anderen, zonder deze over te nemen, op te lossen of overweldigd te raken. Maar met de vaardigheid er vol bij aanwezig te zijn.
Laag 5: Secondaire integratie
Je bereikt een integratie van alle lagen met je eigen waardenopbouw als reisgids en je hebt diep inzicht in de menselijke werking. Je merkt de verschillende emoties, gedachten en neigingen op in jezelf en laat deze flexibel samen gaan in een harmonie, niet harmonisch hoeft te zijn volgens de norm.
Je oude verhaal is niet langer relevant: wie je geloofde te zijn (‘ik ben iemand die..’, ‘ik ben zo omdat dit en dit in mijn verleden..’ ) en laat elk moment ontstaat vanuit wie je op dat moment bent en wie je creëert. Je kan je innerlijke expressie geven en staat met een morele identiteit in de wereld op voor de ander. Je bent betrokken bij de samenleving en het welzijn op aarde. ‘Hoe kom ik tot mijn recht’, veranderde in ‘hoe komen zoveel mogelijk mensen tot hun recht?’ wetende dat je de moeite daarvan kan dragen.
Deze vijfde laag is -als je er al aan komt- levenslang. Je blijft doorgaan richting het persoonlijkheidsideaal en zelfperfectie. Je volgt moeiteloos je eindeloze groei-instinct, terwijl compassievol altruïsme prominent aanwezig is. Slechts weinig mensen komen op laag vijf op verschillende gebieden van het leven.
c) De overexcitabilities, overprikkelbaarheden
En dan komen we uit bij de overexcitabilities, in vreselijk Nederlands: de overprikkelbaarheden (OE’s). Kort gezegd staan deze voor een sterk verhoogde responsiviteit van het centrale zenuwstelsel op stimuli (van verschillende soort).
We zien deze al vanaf jonge leeftijd terug in gedrag, als ze hoog aanwezig zijn. Veel mensen die zichzelf/hun kind identificeren als hoogsensitief of hoogbegaafd kennen deze sterkere reacties op bijvoorbeeld emotioneel of cognitief gebied. Maar we hebben als mens allemaal een of meerdere van de OE’s. Het zijn namelijk menselijke eigenschappen die alleen niet in gelijke mate bij alle mensen voorkomen.
Intellectueel (eindeloze leerhonger, de capaciteit van de activiteit van de geest)
Verbeelding / fantasie (out-of-the-box denken, humor, alsof situaties kunnen zien)
Sensueel / zintuiglijk (
Psychomotorisch met veel fysieke energie en dadendrang
Dabrowski zegt dat vooral de intellectuele, verbeeldende en emotionele overexcitability, cruciaal zijn voor ontwikkeling.
En hij noemt in het bijzonder de emotionele overprikkelingscapaciteit een drijfveer en fundament voor verregaande ontwikkeling. Dat is in contrast met de dominante kijk van de maatschappij. In plaats van inzetten op emotieregulatie, ten diepste aannemen dat ontwikkeling in morele, mentale en emotionele stevigheid, via intensiteit gaat.
De sensitieve intense mens heeft dus extra kansen op ontwikkeling, maar moet dat deels ook zelf uitvogelen. Als je door groeipijnen heen gaat en de (verinnerlijkte) omgeving meestal bevestigd dat stress en emotie er hooguit mag zijn, maar dan toch wel onder controle, dan vraagt het eigenwijzigheid en kracht om die intensiteit in je zenuwstelsel, groeipijn, te zien als kans en uitnodiging voor wat jij echt wil bijdragen aan de wereld.
En als er dan ook nog eens meerdere OE’s in hoge mate je systeem in gang zetten, dan zijn er ook meer innerlijke conflicten. Meer groeipijnen. Maar dus innerlijke conflicten die een mens kan gebruiken om te exploreren en als waardevol zien voor de start van groei.
Dus lieve sensitieve mens, jij hebt veel ontwikkelpotentie. Je sensitieve verwerkingssysteem is bedraad om natuurlijkerwijs met alle groeipijnen en intensiteit en flow te blijven groeien.
Om je overprikkelbaarheden te leren kennen, er vriendschap mee te sluiten en ermee op ontdekkingsreis blijven, zodat ze juist bijdragen aan de groei die jij instinctief wil (ook al bestempeld je rationele brein dat niet per se als fijn…).
Je hebt kracht en kwetsbaarheid nodig om een groeizaam mens te zijn. De kracht voor het voelen van het ongemak (kwetsbaarheid) in je zenuwstelsel. In meerlagigheid ontwikkelen deze overprikkelbaarheden zich naar rijke voedende vrije en reguleerbare kwaliteiten.
Doorheen alle lagen
Alleen als je door alle lagen heen bent gegaan, kom je in secundaire integratie (anders heb je een soort bypass gelegd zonder het hele leven te nemen).
Leuk weetje: Schuld en schaamte zijn volgens Dabrowski signalen dat je klaar bent voor de volgende fase en dus hierbij dus grote helpers. Als we ze tenminste niet weg willen denken, ademen of werken.
Degenen die zich laten stuwen door hun groei-instinct en daartoe in staat zijn door zichzelf emotioneel en mentaal werkelijk te leren dragen, ontwikkelen zelfsturing als reisleider van het leven dat door hen is, het leven dat ze zijn. Deze mensen gaan eigenzinnig diep creatief bijdragen aan de samenleving op een manier die henzelf blij maakt, maar daar niet toe beperkt. Ze kiezen voor de onrust en de moeite voor de samenleving en het collectieve welzijn via hun benaderde persoonlijkheidsideaal en waarden.
De overexcitabilities helpen je richting je potentie als een gave om liefde en compassie de wereld in te brengen via de vele vormen waarop het leven vrij door je heen kan stromen. Via de dagelijkse kleine grootse keuzes. Vanuit zelfwaardering.
De eigen overexcitabilities worden gekanaliseerd en vrij voor sociale of creatieve ontwikkeling van de medemens, maatschappij en aarde. Je kiest voor méér dan jezelf, inclusief jezelf en hebt helder wat dat van je vraagt en bent bereid die moeite werkelijk te nemen voor de het grotere geheel.
Tot slot een metafoor
Het uit elkaar vallen, het overweldigd, wanhopig of blanco voelen kun je voorstellen als impuls richting een steeds sterkere innerlijke vader en moeder (je persoonlijkheid) die je onbevangen vrije kind (je ware natuur) op handen dragen.
Zij die het kind nieuwsgierig gadeslaan, warmte en ruggensteun geven zodat het de eigen reis vooruit maakt vol vertrouwen om te experimenteren en relateren en zo als vanzelf groeit, niet voor ‘zichzelf’, maar als het leven zelf. En dit vrije kind draagt dan authentiek en natuurlijk bij aan alle mensen en natuurvormen.
Dat vraagt overgave aan het onderweg zijn, de (goddelijke) levenskracht en je eigen creatievermogen. Vertrouwd zijn met het uit elkaar vallen, het niet-weten waar je uitkomt en een leegte van verloren mentale en emotionele structuren.
En jezelf steeds weer laten opbouwen, vormen in alle vrijheid, als het leven zelf. Als de modderig spirituele wezens die we zijn.
Enjoy the groeipijnen net zoveel als het surfen in tijden van flow!
De Gans vloog zo’n 15 jaar geleden terug mijn leven in. Op het grasveld en het water voor ons huis en boven onze tuin. Tijdens intens verdrietige momenten stond of zat ik bij de ganzen en ik voelde me opgenomen. In blije extase gakten we er wild samen op los afgelopen jaren. Als ik het raam open doe, de auto uitstap, het park in loop, altijd zijn er ganzen die me begeleiden met hun geluiden en opmerkzaamheid.
Laatst voelde ik me alleen en verdrietig en liep naar het water waar ik bij de dobberende ganzen was gaan zitten. Toen ik hardop uitsprak hoe moe ik ervan was, stapte binnen enkele seconden een van de ganzen op de kant, ging op 1 poot staan en stopte haar hoofd tussen de veren.
Ik lachte door mijn tranen heen, got it: rusten! En ik zei dat het ‘nog steeds alleen voelde’. Je gelooft het niet maar binnen seconden kwamen er nog twee ganzen de oever op gestapt op minder dan twee meter van me af, waarvan er een dezelfde houding aannam als de rustende gans en de ander erom heen in het gras bleef pikken. Got it, samen.
En nog misschien wel een intensere ervaring was een half jaar geleden. Op 1 september vloog er een gans pardoes onze tuin in. Die niet meer weg kwam met haar lange aanvliegbaan, zo lang is onze tuin ook weer niet. Het dier uit de tuin richting poort proberen te drijven, leverde alleen een boze gans op waar ik met ontzag voor terugdeinsde.
Herinneringen aan ganzen
Ik ga terug naar binnen en sta achter het raam te kijken naar de bewegingen en het onderzoeken van deze grote vogel in onze tuin: op de tafel, naast de olijfboom, op het gras, bij de kruidenspiraal. Ze vindt niet wat ze zocht, maar blijft rustig onderzoeken.
Ineens vliegt de herinnering door me heen hoe gefascineerd ik was als jong kind door Nils Holgerson en de avonturen met de ganzen. Eindeloos keek ik bij opa en oma naar die serie en kon niet wachten tot het weer maandag was.
De ganzen bleven jarenlang de hele week ergens aanwezig. Ik droomde ervan om ook mee te reizen met die wilde ganzen, niet alleen naar zoveel onbekende mooie plekken en het oneindige avontuur. Maar ook naar de verbondenheid van de groep, het samenleven.
Ganzenlast
Jaren later, toen de ganzen en Nils weggezakt waren uit mijn herinnering, had een bevriende sloper op zijn terrein in plaats van waakhonden, 3 ganzen als bewaking lopen en daar keek ik als tiener en twintiger die daar wekelijks was, wel voor uit. Ik had ontzag voor deze dieren en voelde daarin nog steeds connectie.
Maar helaas leerde ik in die jaren van de Nederlandse samenleving vooral hoe ganzen een last zijn en dat er hele campagnes nodig en terecht zijn om ze te verjagen.
Omdat mijn hart toch een beetje pijn bleef doen als ik dat hoorde of zag, leerde ik daarna zelf meer over hoe sterk de verbinding van ganzen, die me zo aantrok in de tekenfilmserie, eigenlijk is.
Ganzensamenleving
Ganzen houden bij gevaar de kleintjes in hun midden, beschermd door de grote dieren; ganzen blijven levenslang bij hun partner, trouw ook als ze gescheiden worden van elkaar; ze zijn verbonden met het instinctief/intuïtief-weten wanneer het tijd is, tijd om te gaan; ze keren steeds terug naar dezelfde plekken, als je ze ziet grazen zie je om beurten wachters rondkijken als stokstaartjes, hun toeteren als communicatiemiddel verbindt, en natuurlijk is er de enorme verbinding in hun teamkracht in de lucht.
Ze vliegen in een V-vlucht, waarbij van positie wordt gewisseld, ze om beurten leiding nemen en ze zorgen voor de zwakkere vliegers. Onderzoekers zeggen dat ze door deze groepskracht 50-70% verder kunnen vliegen dan dat ze alleen zouden kunnen.
Alleen dat al opschrijven laat de tranen in mijn ogen komen. Wij mensen met onze individualiteit, wat-ik-voel-of-vind-is-belangrijk en onafhankelijkheid bewijsdrang.
Een gans weet cognitief vast niet dat ze meelift op de opstijgende wervelingen van de gans voor hem, of dat ze hetzelfde doet voor de gans achter haar. Of waarom het tijd is. Maar ze voelt en weet het en handelt ernaar als deel van de groep. Niet om te laten zien hoe goed ze kan voelen dat het tijd is of omdat ze de eerste is die gaat.
De wandeling met de gans
Terug naar de gans in onze tuin. Niet meer achter het raam inmiddels stond ik weer, op gepaste afstand, in het gras bij de gans, die duidelijk niet in haar element was. Ze bewoog onrustig en tilde haar vleugels op. Ik praatte, zong, gakte en was stil, ze draaide haar oog naar me toe en werd kalmer.
Ik belde met de dierenambulance die bevestigde dat ze niet ziek was als ze per ongeluk in de tuin was gekomen kon ze gewoon vliegend niet meer wegkomen.
Dus deed ik waarvan ik leerde en wat beschikbaar was: verbinding maken.
Zo kom ik voorbij de gans bij de poort achterin de tuin en blijf in contact. De gans waggelt mijn richting in met alerte ogen, maar niet langer opbollende vleugels. Ik stap opzij om de smalle doorgang vrij te maken en ze stapt door de poort de vrije ruimte van de lege parkeerplek op. Maar in plaats van te gaan vliegen, loopt ze naar me toe.
Hoe je het ook noemt, er is duidelijk communicatie en ontroerende verbinding tussen ons. En ik nodig haar uit mee te lopen, want ik ken hier de weg op de grond achter ons huis richting het park waar haar vrienden zijn.
Ze loopt naast me tussen de garageboxen door, we slaan linksaf, nog eens links en we blijven samen oplopen met een meter tussen ons.
Er komen ontroerde tranen, een bubbelend gelukkige lach, een ongelovige verwondering dat dit echt gebeurt, de humor van deze samenloop, en een diepe dankbaarheid voor de magische verbinding in het moment.
En dan zakt alles in me daardoor heen naar de stilte van de connectie, meer naar het niveau van de gans die vast niet zo’n roerig emotioneel leven heeft in dit moment 😉
En in die verstilling lopen we samen verder over de stoep langs de buurthuizen. We steken samen al lopend de weg over en ze blijft naast me lopen op het smallere parkpad.
Midden op het grasveld tussen de bomen in het park voor ons huis aangekomen sta ik stil. De gans loopt nog twee keer enkele stappen voor me langs en dan enkele meters verder om over te gaan in haar vlucht. Binnen een minuut is ze bij haar ganzenvrienden die in de lucht leken te hebben gewacht.
🪶
Mijn hele lichaam warmt en verruimt weer als ik dit schrijf, na al die tijd.
Ja, verbinding en samenleving in actie is voor mij nog net zo belangrijk als toen bij Nils.
